งานวิจัยและบทความ

เมื่อเอ่ยถึงกรุงรัตนโกสินทร์ ผู้คนส่วนมากมักนึกถึงวัดพระศรีรัตนศาสดาราม พระบรมมหาราชวัง และท้องสนามหลวง โดยนึกไม่ถึงว่าย่านบางลําพู ถนนราชดําเนิน เสาชิงช้า พาหุรัด และอื่นๆ ก็เป็นส่วนหนึ่งที่สําคัญของเมืองหลวงเก่าแก่นี้ ซึ่งเป็นแหล่งสั่งสมมรดกทางวัฒนธรรมของชุมชนที่ตั้งรกรากมานานกว่าสองศตวรรษ ตั้งแต่เริ่มสร้างกรุง

กรุงรัตนโกสินทร์ยุคแรกๆ เป็นสถานที่ที่ผู้คนหลากหลายเชื้อชาติศาสนา ทั้งข้าทาสบริวารและพวกที่อพยพมาจากต่างแดนพากันเข้ามาตั้งหลักแหล่ง จึงอุดมไปด้วยมรดกทางวัฒนธรรมซึ่งผสมผสานกันอย่างน่าสนใจ ทั้งวัฒนธรรมที่จับต้องได้ เช่น ปราสาทราชวัง วัดวาอาราม อาคารบ้านเรือน ฯลฯ และวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ เช่น ประเพณี และวิถีการดํารงชีวิต เป็นต้น น่าเสียดายที่มรดกทางวัฒนธรรมเหล่านี้กําลังค่อยๆ สูญหายไปจากสังคมปัจจุบัน โดยเฉพาะชุมชนที่มีเอกลักษณ์เด่นและชุมชนซึ่งสืบทอดกันมายาวนาน ทั้งนี้ เพราะขาดการศึกษาค้นคว้าและขาดความตระหนักในคุณค่าของชุมชนเก่าแก่

บทความนี้เป็นการถ่ายทอดรายงานการสํารวจแหล่งมรดกทางวัฒนธรรมในกรุงรัตนโกสินทร์ ซึ่งนักศึกษาจํานวนหนึ่งของคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร ได้ศึกษาไว้เป็นข้อมูลเบื้องต้น เป็นการช่วยขยายความรู้ความเข้าใจในสิ่งที่สาธารณชนทั่วไปไม่ค่อยมีโอกาสรับรู้มาก่อน การสํารวจเมื่อปี พ.ศ. 2546 โดยคณะนักศึกษาได้แบ่งการสํารวจเป็นกลุ่มย่อยตามพื้นที่แขวงการปกครอง จำนวน 8 แขวง ซึ่งขึ้นกับเขตพระนคร ข้อมูลในแต่ละแขวงได้แสดงประวัติโดยย่อของการตั้งถิ่นฐานของชุมชน อาคารสถานที่สําคัญๆ และสภาพแวดล้อมทางวัฒนธรรมที่สมควรได้รับการอนุรักษ์ นอกจากนี้ผู้เขียนยังแทรกประเด็นวิเคราะห์ซึ่งอาจเป็นประโยชน์ต่อการศึกษาในเบื้องลึกไว้ด้วย