งานวิจัยและบทความ

พระราชอุทยานมีความสำคัญในฐานะเป็นสวนประวัติศาสตร์ประเภทหนึ่ง ซึ่งเป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่เก่าแก่ของมนุษยชาติ มีคุณค่าทางศิลปะและการออกแบบอยู่ในระดับสูง การศึกษาพระราชอุทยานจึงเสมือนเป็นการศึกษาสังคมวัฒนธรรมและทัศนคติของมนุษย์ที่มีต่อธรรมชาติในยุคสมัยต่าง ๆ อีกทั้งยังแสดงให้เห็นถึงสัญลักษณ์ของพระราชอำนาจของกษัตริย์และตอบสนองการใช้ชีวิตในราชสำนัก

ที่ผ่านมาการศึกษาสวนในอดีตของภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ไม่ได้รับความสนใจจากนักวิชาการเท่ากับการศึกษาสถาปัตยกรรม ส่วนใหญ่การศึกษารูปแบบของสวนในภูมิภาคนี้มีอยู่อย่างจำกัด เนื้อหาของงานศึกษาก่อนหน้านี้ส่วนใหญ่เป็นการอธิบายสวนของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ในภาพรวมแบบกว้าง ๆ และมีการกล่าวถึงสวนในเขตพระราชวังว่าไม่มีแบบแผนที่เป็นลักษณะเฉพาะหรือเด่นชัดเหมือนภูมิภาคอื่น ๆ

งานวิจัยนี้เป็นความพยายามเบื้องต้นในการรวบรวมรายชื่อและวิเคราะห์พระราชอุทยานโบราณในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ โดยกำหนดช่วงเวลาระหว่างคริสต์ศตวรรษที่ 8 จนถึงกลางคริสต์ศตวรรษที่ 20 เนื่องจากพระราชอุทยานในช่วงเวลาดังกล่าวยังคงมีหลักฐานทางโบราณคดีหลงเหลืออยู่และเป็นช่วงเวลาที่การเปลี่ยนแปลงทางสังคมวัฒนธรรมมีผลต่อความหลากหลายของพระราชอุทยาน ประโยชน์ของงานวิจัยนี้มุ่งหวังเพื่อสร้างองค์ความรู้เกี่ยวกับพระราชอุทยานและเป็นฐานข้อมูลสำหรับการศึกษารูปแบบพระราชอุทยานในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ อันจะนำไปสู่การกำหนดนโยบายเกี่ยวกับการท่องเที่ยวประเภทอุทยาน ตลอดจนการอนุรักษ์และจัดการแหล่งมรดกทางวัฒนธรรมประเภทสวนประวัติศาสตร์ต่อไป

เกณฑ์ในการคัดเลือกพระราชอุทยานกำหนดไว้สองเกณฑ์ด้วยกัน พระราชอุทยานต้องมีการใช้งานจนถึงปัจจุบันหรือมีหลักฐานทางโบราณคดีหลงเหลืออยู่ และต้องมีอายุ 50 ปีขึ้นไป การกำหนดอายุดังกล่าวสอดคล้องกับช่วงเวลาที่บทความนี้ศึกษา การรวบรวมรายชื่อพระราชอุทยานในเบื้องต้นเริ่มจากการค้นคว้าเอกสารทุติยภูมิจำนวนมากที่กระจัดการจายอยู่ตามเอกสารวิชาการด้านประวัติศาสตร์ โบราณคดี ศิลปะ และสถาปัตยกรรม ขั้นตอนต่อไปคือทำการออกสำรวจภาคสนามและสัมภาษณ์นักวิชาการท้องถิ่น การศึกษาข้อมูลจากแหล่งต่าง ๆ เหล่านี้นำไปสู่การวิเคราะห์องค์ความรู้เกี่ยวกับคุณลักษณะและรูปแบบของพระราชอุทยานโบราณ

งานวิจัยนี้รวบรวมพระราชอุทยานโบราณได้ทั้งหมด 27 แห่ง พบในประเทศไทย อินโดนีเซีย เวียดนาม เมียนมาร์ และกัมพูชา โดยสามารถแบ่งออกเป็น 3 ประเภทตามการใช้งานในอดีต ได้แก่ พระราชอุทยานในเขตพระราชวังหลวง พระราชนิเวศน์ และอุทยานสุสานหลวง จะเห็นได้ชัดเจนว่าอิทธิพลของวัฒนธรรมภายนอก ได้แก่ วัฒนธรรมเอเชียใต้ จีน และยุโรป มีบทบาทต่อรูปแบบและแนวคิดในการออกแบบพระราชอุทยาน อย่างไรก็ตามรูปแบบและแนวคิดดังกล่าวไม่ได้เกิดจากการคัดลอกวัฒนธรรมภายนอกมาโดยตรง หากแต่ผ่านกระบวนการคัดสรรและปรับตัวให้เข้ากับสภาพแวดล้อมทางภูมิศาสตร์และวัฒนธรรมเฉพาะถิ่น